آگوستو بوال و تئاتر کاربردی

آگوستو بوال (16 مارس 1931 – 2 مه 2009)، کنشگر حوزهٔ تئاتر، نویسنده و سیاستمدار برزیلی، یکی از برجسته‌ترین چهره‌های تئاتر قرن بیستم بود. او بنیان‌گذار روش “تئاتر ستمدیدگان” است که به‌طور گسترده در جنبش‌های آموزش مردمی استفاده می‌شد. بوال همچنین در دوره‌ای از 1993 تا 1997 به عنوان عضو شورای شهر ریودوژانیرو فعالیت داشت و در این مدت تئاتر قانون‌گذاری را توسعه داد.

آگوستو بوال که بود؟

بوآل شخصی بود که عمیقاً تحت تأثیر تربیت خود در برزیل و آشفتگی سیاسی اواسط قرن بیستم قرار داشت. کارهای اولیهٔ او در تئاتر جریان اصلی، با مداخله‌های ظالمانهٔ سیستم‌های غیرمرتبط با هنر مواجه شدند و شاید همین امر، بوآل را واداشت تا به تئاتر به‌عنوان ابزاری برای رهایی فکر کند. همین هم شد که با الهام از کتاب آموزش ستمدیدگان نوشتهٔ پائولو فریره، مجموعه‌ای از شیوه‌های تئاتری را بنا نهاد که هدف اصلی‌شان، تبدیل تماشاگران منفعل به مشارکت‌کنندگانی فعال بود. تماشاگران تئاتر برای بوآل دیگر فقط تماشاگر نبودند، بلکه او آنها را «بازیگر/تماشاگر» می‌دانست.

تئاتر ستمدیدگان (Theatre of the Oppressed)

تئاتر ستمدیدگان، که در ایران با نام تئاتر شورایی شناخته شده است، شامل مجموعه‌ای از تکنیک‌ها می‌شود که بوآل آنها را برای خلق این‌نوع تئاتر، ضروری می‌دانست:

• تئاتر شورایی (Forum Theatre): در این تکنیک، مخاطبان برای ارائهٔ راهکارهای مرتبط با مشکلات اجتماعی یا سیاسی، در تئاتر مداخله می‌کنند و نظرات خود را با کنش نمایشی، ابراز می‌کنند.

• تئاتر تصویر: شرکت‌کنندگان از بدن خود برای ایجاد تصاویر ثابتی که ایده‌ها، احساسات یا موقعیت‌ها را نشان می‌دهند، استفاده می‌کنند و گفتگوی غیرکلامی را تقویت می‌کنند.

• تئاتر نامرئی: اجراهایی که در فضاهای عمومی بدون اطلاع مخاطب از تئاتر اجرا می‌شوند و واکنش‌های خودجوش را نسبت به مسائل زندگی واقعی برمی‌انگیزند.

• تئاتر قانون‌گذاری: فرآیندی که در آن شرکت‌کنندگان از ابزارهای نمایشی برای پیشنهاد، بحث و تأثیرگذاری بر قوانین استفاده می‌کنند.

هر یک از این تکنیک‌ها گفتگو، تأمل و کنش جمعی را تشویق می‌کند و با اهداف تئاتر کاربردی برای پرداختن به مسائل دنیای واقعی همسو می‌شود.

زندگی اولیه

آگوستو بوال در دانشگاه کلمبیا در نیویورک زیر نظر منتقد برجسته، جان گاسنر، تحصیل کرد. در این دوره، او با روش‌های برتولت برشت و کنستانتین استانیسلاوسکی آشنا شد و همکاری با گروه‌هایی مانند تئاتر تجربی سیاهان را تجربه کرد. در سال 1955، بوال نخستین نمایشنامه‌های خود را به روی صحنه برد. سپس در سال 1956 به برزیل بازگشت و به تئاتر آرنا در شهر سائوپائولو پیوست، جایی که روش‌های نوآورانه‌ای را برای اجرای نمایش‌های مرتبط با مسائل اجتماعی و ملی‌گرایی آزمود.

دوران تبعید

در سال 1964، پس از کودتای نظامی در برزیل، فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی بوال توسط حکومت به عنوان تهدید تلقی شد. او در سال 1971 دستگیر و شکنجه شد و سپس به آرژانتین تبعید گردید. در این دوره، بوال دو کتاب مهم به نام‌های “تورکمادا” و “تئاتر ستمدیدگان” را منتشر کرد. این آثار نه تنها به بیان روش‌های نوین تئاتری پرداختند، بلکه به بررسی مفاهیم سرکوب و آزادی نیز اختصاص داشتند. “تئاتر ستمدیدگان” به شدت از آموزه‌های پائولو فریره، نویسنده و مربی برزیلی، الهام گرفته بود.

بازگشت به برزیل و تأسیس مرکز تئاتر ستمدیدگان

پس از پایان دیکتاتوری نظامی در برزیل، بوال در سال 1986 به کشور خود بازگشت و مرکز تئاتر ستمدیدگان را در ریودوژانیرو تأسیس کرد. این مرکز به مطالعه، بحث و اجرای موضوعات مربوط به شهروندی، فرهنگ و انواع سرکوب از طریق زبان تئاتری پرداخت. او همچنین با گروه‌های مختلف حقوق بشری همکاری کرد و در سال 1992 به عنوان نماینده شورای شهر ریودوژانیرو انتخاب شد. در طول این دوران، بوال از تئاتر برای تدوین قوانین و حل مسائل اجتماعی استفاده کرد.

تئاتر کاربردی: بسط طبیعی کار بوال

تئاتر کاربردی یک اصطلاح کلی برای شیوه‌های نمایشی است که خارج از محیط‌های تئاتر معمولی اعمال می‌شود و اغلب در زمینه‌های اجتماعی، آموزشی یا درمانی استفاده می‌شود. از طرق زیر با فلسفه بوال مطابقت دارد:

1. مشارکت و توانمندسازی: تئاتر کاربردی اغلب شامل گروه‌های به حاشیه رانده شده یا محروم می‌شود و از اجرا به عنوان ابزاری برای بیان و توانمندسازی استفاده می‌کند. تاکید بوال بر نقش مخاطب به عنوان بازیگران تماشاگر به شدت طنین انداز می‌شود، زیرا تمرکز را از اجرا به مشارکت تغییر می‌دهد.

2. تغییر اجتماعی: بوال تئاتر را ابزاری برای دگرگونی می‌دانست، ایده‌ای که در تئاتر کاربردی مهم است. خواه پرداختن به قلدری در مدارس، بررسی مسائل مربوط به سلامت روان، یا تقویت گفتگوی جامعه، هر دو زمینه ایجاد تأثیر اجتماعی ملموس است.

3. فرایند روی محصول: Applied Theatre به فرآیند خلق و مشارکت در اجرای نهایی اهمیت می‌دهد، درست مانند کارگاه‌های Boal که کاوش شخصی و جمعی را در اولویت قرار می‌دهند.

کاربردهای روش بوال در تئاتر کاربردی

• آموزش: انجمن تئاتر در مدارس برای رسیدگی به مسائلی مانند قلدری، تبعیض و فشار همسالان استفاده شده است.

• ساختمان جامعه: تئاتر تصویر به گروه‌های مختلف کمک می‌کند تا با کاوش بصری تجربیات مشترک یکدیگر را درک کرده و با یکدیگر همدلی کنند.

• درمان و توانبخشی: تکنیک‌هایی مانند تئاتر نامرئی به افراد این امکان را می‌دهد تا هویت خود را کشف کنند و در محیطی امن و خلاق از طریق تروما کار کنند.

• سیاست و حمایت: تئاتر قانونگذاری جوامع را برای مشارکت در فرآیندهای تصمیم‌گیری با نمایش نگرانی‌هایشان توانمند می‌سازد.

نقدها و چالش‌ها

در حالی که روش‌های Boal به دلیل نوآوری خود مورد تحسین قرار می‌گیرند، اما بدون نقد نیستند.

• پویایی قدرت: تسهیل‌کننده‌ها باید موازنه قدرت را با دقت دنبال کنند و اطمینان حاصل کنند که بر فرآیند مشارکتی تسلط ندارند.

• زمینه فرهنگی: جهانی بودن روش‌های بوال مورد تردید قرار گرفته است، زیرا شیوه‌های توسعه‌یافته در برزیل ممکن است به طور یکپارچه به سایر محیط‌های فرهنگی یا سیاسی ترجمه نشود.

• پایداری: تأثیر کارگاه‌ها و اجراها ممکن است بدون حمایت مداوم یا تغییر سیستماتیک محو شود.

نتیجه‌گیری

کمک‌های آگوستو بوال به تئاتر فراتر از صحنه است و تعهدی عمیق به عدالت، دیالوگ و دگرگونی را در بر می‌گیرد. تکنیک‌های او ابزارهای قدرتمندی را برای تمرین‌کنندگان تئاتر کاربردی فراهم می‌کند که به دنبال تعامل با جوامع، پرداختن به مسائل سیستمی و ایجاد تغییرات معنادار هستند. تئاتر ستمدیدگان بوال با شکستن موانع بین اجراکنندگان و تماشاگر، الهام‌بخش دنیایی است که تئاتر به تمرین انقلاب تبدیل می‌شود.

درگذشت و میراث

آگوستو بوال در دوم مه 2009 در سن 78 سالگی در ریودوژانیرو بر اثر نارسایی تنفسی و پس از مبارزه با سرطان خون درگذشت. آثار و روش‌های او همچنان در سراسر جهان توسط گروه‌های تئاتری، جوامع محروم و فعالان اجتماعی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بوال در سال 2009 عنوان “سفیر جهانی تئاتر” را از یونسکو دریافت کرد.